गणगोत n A comprehensive term for one's family, relations, &c.

गणगोत gaṇagōta n (गण & गोत्र) A comprehensive term for one's family, race, relations, and connections.

न० आप्त, सोयरे, नातेवाईक, संबंधी.

न.       कुटुंब, घराणे, नातलग, संबंध, सोयरेधायरे, भाऊबंद इ. व्यापक अर्थी : ‘गणगोत मित्र तूं माझें जीवन ।’ - तुगा ७६९.

पु. १ (गो.) गणगोत; आप्तेष्ट मंडळी. २ एकत्र जमून केलेला काथ्याकूट. [आवळणें + काथ्या?]

न.       कपटा; कागदाचा लहान तुकडा : ‘शिवचरित्रावर काही नवा प्रकाश पडेल असं वाटणारं एखादं चिटोरं सापडण्याची आशा वाटली.’ - गणगोत ११२.

स्त्री.       १. चुन्याने बांधलेली आगाशी. २. (ल.) नुसती तंबाखू चुना लावून खाणे : ‘चुनेगच्चीच्या भक्कम तंबाखूच्या बाराची सवय झाल्यावर मीठा पानवाल्यांचा गुळचटपणा आवडेनासा होतो.’ − गणगोत २३९.

(सं) न० नातें, गणगोत, आप्त.

पु.       (स्वतःच्या घराचा एक उपचार म्हणून विनयाने असा उल्लेख करतात.) गरिबाचे घर; झोपडी : ‘माझ्या गरीबखान्यात रामूभय्यांचे पहिले स्वागत झाले ते असे.’ − गणगोत १९७.

अक्रि. डोळ्यांतून पाणी येणे; भावनावश होणे: ‘म्हातारी माणसे वयोमानामुळे लवकर घळघळतात.’ –गणगोत १६५. घळघळाट      

सक्रि.       फिरवणे; हिंडवणे : ‘तिथल्या अनेक गल्लीबोळातून त्यांनी मला घुमवलं.’ – गणगोत ११८.

पु.       बैठक; अड्डा : ‘कारण तो केशवरावाच्या ‘जमघट्ट्या’तला आहे.’ − गणगोत ८१.

पु.       प्रेत; शवपेटी; मुसलमानांची तिरडी : ‘बावनखणीत त्या गायिका त्याच्या जनाज्यापुढे चालल्या होत्या’ − गणगोत १२६. [अर.]

पु.       १. समूह; थवा; तुकडी; तांडा; घोळका; समुदाय; मंडळी : ‘दातेसाहेबांनी आमचा हा जथा चक्क एका मजुराच्या घरीच उतरविला होता’ − गणगोत २०६. २. कुटुंब; वंश; जात; कुळ; पिढी; टोळी; ‘सूर्यवंशी जथा निका ।’ − वेसीस्व ६·५२. ३. घाणा; एका कृतीसाठी लागणाऱ्या मालाचे प्रमाण. [हिं.; सं. यूथिका]

स्त्री.       १. विचार : ‘स्वामीची खातर जरूर जाणून….’ - मइसा १·१३२. २. आस्था : ‘त्यांतही श्रीमंताचे सरकारांत या संस्थानची यास खातर अधिक.’ - मइसा ७·३७. ३. सत्कार; आदरातिथ्य. ४. आश्वासन. [फा. खातिर] (वा.) खातर होणे, खातिर होणे - स्वागत, आदरातिथ्य होणे : ‘आल्यागेल्या पै-पाव्हण्याची इथे मोठ्या उमदेपणाने खातिर होते’ - गणगोत ११३.

सक्रि.       खायला घालणे; आतिथ्य करणे : ‘खातात कमी, पण खिलवतात फार.’ - गणगोत २५०.

पहा : ओढगस्त : ‘किती निराशा, कसले कसलेअपमान, केवढी ओढग्रस्त!’- गणगोत ११२. ओढण      

वि.       अगणित; अतिशय : ‘दानाचं पुण्य आणि तुमचे श्रम दोन्हींच्या बळावर उमाप धान्य मिळेल.’ –गणगोत १९२. [सं. उद्+मा]