यौवन yauvana n S Youth or mature age; adolescence or puberty.

यौवन n Youth or mature age; puberty.

(सं) न० तारुण्य, ज्वानी.

न. तारुण्य; वयांत येणें; पूर्ण वाढ (शरीराची) [सं. युवन्-तरणा] ॰कंटक-पु. तरुणपणीं तोंडावर येणारे फोड अगर पुटकुळ्या; तारुण्यपीटिका. [सं.] ॰पीटिका-स्त्री. कफवातपित्त यापासून शेवरीच्या काट्यासारख्या पुटकुळ्या तारुण्यांत मनुष्याच्या तोंडावर येत असतात त्या. [सं.]

वि.       वयात न आलेला; यौवनावस्था प्राप्त न झालेला; कोवळा. [सं.]

न. १ यौवन; तारुण्य. 'जो कैवल्यकुसुमाचा आमोदु । नातरि ब्रह्मविद्येचा युवनमदु । ' -भाए ३७. २ स्तन. 'सदैव युवन पाजिती । दुद मरिये । ' -ख्रिपु २.२.१५४. [सं. यौवन; हिं. जोबन]

वि. १ नवीन; नवें; नूतन. 'नव नव नवल कराया न धरी लेशहि इचीच आळस भा ।' -मोसभा १.१०. 'या नव नवल नयनोत्सवा ।' -मानापमान २ कोमल; चिमुकलें; लहान. 'श्याम चतुर्भुज मुकुट कुंडलें । सुंदर दंडल नव बाळ ।' -तुगा ४२४०. [सं.नव. झें. नव; ग्री. नेऑस्; लॅ. नोवुस्; ऑस्क. नुवल; अँसॅ. निवे, निव; गॉ. निउयिस्; लिथु. नौयेस्; स्लॅ. नोवु; हिब्रूयू. नुअ] ॰कीर्द-स्त्री. प्रथम लागवड. 'नवकीर्दीस कोठें कोठें नांगरीत होते तें काम सोडून या धंद्यास लागले.' -ख ९५९. -वि. नवीनच लागवडीस आणलेली (जमीन). [नव + फा. कीर्द्; फा. नौकीर्द्] ॰खरीद-वि. नव्यानें खरेदी केलेलें. ॰गंध- पु. नवीन, ताजा सुवास. ॰घड-वि. नवीन घडलेलें; नवट (भांडें). [नव + घडणें] ॰चांद-पु. १ आमावास्येनंतर नवीनच, प्रथम दिसणारा चंद्र; शुद्ध द्वितीयेचा चंद्र. २ अमावस्या (इं.) न्यू मून. [नव + चांद = चंद्र] ॰जवान-वि. १ तरुण; ज्वानींत आलेला. २ अनभिज्ञ; नेणता; अजाण. 'बहुतकरून सर्व नव्जवान आहेत.' -रा ५.५४. [नव + फा. जवान् = तरुण; फा. नव्जवान्] ॰जवानी- स्त्री. १ तारुण्य; नवयौवन; ज्वानी. २ नेणतेपणा; अजाणपणा. 'तत्रापि नवजवानी आहे. कोणेसमयीं काय करील कळत नाहीं.' -ख ८.३९२६. [नवजवान] ॰जीवन-न. १ पुनर्जन्म. २ चरि- त्राचें, आयुष्यक्रमाचें पालटलेलें स्वरूप; नवचैतन्य; नवी उमेद; स्फूर्ति. [नव + सं. जीवन] नव(वे)तर-वि. अलीकडील; अलीकडचा; नवा. -क्रिवि. अलीकडे. नवथर पहा. [गु. नव- तर] नवथर-ळ-वि. अलीकडचा; नुकताच होऊन गेलेला, अस्तित्वांत आलेला; अलीकडील काळांतील. -क्रिवि. अलीकडे; नव्यानें; नुकतेंच कांहीं दिवसांपूर्वी. 'सूर्याला दुसरी स्थलांतर कर- ण्याची गति असून तिनें सूर्यमाला शौरिनामक पुंजाकडे जात असते असें डॉक्टर हर्शल ह्यास नवथर आढळलेलें आहे.' -सूर्य ३९. 'पण त्या नवथरच इकडे आल्या असल्यामुळें कोणाशींही विशेष सलगीनें बोलणें त्यांना शक्य नव्हतें.' -नपुक २६. [नव + थर] नवथळ-पुस्त्री. (ना. व.) तरुण पिढी; तरुण मंडळी. [नवथर] ॰दिगर, नौदिगर-न. १ (सरकारी अंमलदारांत रूढ) अनिष्ट फेरबदल; भांडणाला व हुकूम, करार इ॰ मोडण्याला प्रवृत्त होणें; वितंडवाद; विरोध; हरकत; तक्रार. (क्रि॰ करणें; लावणें; मांडणें; घडणें; पडणें). 'करार जाहला असतां त्यास नव्दिगर करावें म्हणावें हें कसें घडेल.' -रा ३.२०६. २ (केलेला) ठराव, करार इ॰ नाकबूल करणें; (त्याबाबत) बदलून जाणें; भलतेंसलतें, कमजास्त बोलणें. 'कांहीं नौदिगर करून बिघाड करूं म्हणाल तर आम्ही तुमचे रफीक नाहीं.' -रा १.५२. 'ह्यांत आम्ही नवदिगर केल्यास सरकारचे गुन्हेगार होऊं.' ३ (क्क.) -वि. नाकबूल; बेइमान. 'मी ऐकेनच ऐकेन, नवदिगर व्हावयाचा नाहीं.' [फा. नव् = नवीन + फा. दिगर् = दुसरें, इतर] ॰दौलत्या-वि. नुकताच, नव्यानेंच श्रीमंत झालेला, वैभवास चढलेला; अधव्याचा, उपटसुंभ श्रीमंत. [नव + दौलत] ॰धान्य-न. १ नवें धान्य, दाणा- गोटा. २ (राजा.) दरवर्षीं पिकणार्‍या नवीन धान्याच्या भक्षणाचा संस्कार; कुळाचार. ३ तांदुळाची एक जात. [नव + धान्य] ॰नवती-स्त्री. तारुण्याची आरंभदशा; यौवनारंभ; मुसमुसणारें यौवन. 'नवनवती आली रसा.' [नव + नवती = तारुण्य] ॰निगा- दास्त, नौनिगादास्त-स्त्री. १ नवी फौजबंदी, फौजभरती; नवीन ठेवलेली फौज. 'परंतु प्रस्तुत नौनिगादास्त करीत आहेत.' -रा १.५६. 'नवनिगादास्तीचें लोक त्रिकूट.' -रा ७.७१. २ तयारी. [फा. नव + निगादास्त] ॰निशत-निशित-वि. नुक- तीच, नवीन धार लावून तीक्ष्ण केलेला; नवीनच पाजविलेला, परजलेला. 'देवा नवनिशतीं शरीं । वावरोनी यांच्या जिव्हारीं ।' -ज्ञा २.४८. [नव + सं. निशित = तीक्ष्ण] ॰पंकज माळिका- स्त्री. ताज्या, नव्या कमलांची माळ. 'कपटनागर सुंदर बाळिका । करयुगीं नवपंकज माळिका ।' -मुराअरण्यकांड २१. [नव + सं. पंकज = कमल + सं. मालिका = माळा] ॰पाषाणयुग-न. (भूशास्त्र) अत्यंत प्राचीन पाषाणयुगाचा उत्तरार्ध; (इं.) निऑलिथिक एज्. [नव + पाषाण = दगड + युग] ॰पुसती, पुस्ती-स्त्री. नवें लेखन. 'पुनरपि मार्गी काढी जें धर्मरहस्य जेंवि नवपुसती ।' -मोवन १३.७०. [नव + म. पुस्ती] ॰भक्त-वि. १ नव्या गोष्टींचा शोकीन. २ नवीन देवाचा भक्त? नुकतेंच धर्मांतर केलेला, बाडगा, वाटलेला या अर्थीं चुकीनें रूढ. [नव + सं. भक्त = भजणारा, आवड असणारा] ॰यौवना-स्त्री. नवतरुणी; तारुण्य- कलिका; तारुण्याच्या भरांत आलेली स्त्री. [नव + सं. यौवन = तारुण्य] ॰रंगडा-वि. नित्य नवा रंग, तर्‍हा करणारा. 'नव- रसांचा रसिक । नवरंगडा मीच एक ।' -एभा १२.१९७. [नव + रंग] ॰रान-न. नुकतीच, प्रथमच लागवडीस आणलेली जमीन. [नव + म. रान] ॰रोज, नौरोज-पु. १ नवीन वर्षाचा आरंभ- दिन. २ पारशांची वर्षप्रतिपदा. ३ मोंगल बादशहा आपल्या राज्यारोहण दिनापासून जो नवीन जुलुस सन सुरू करीत त्याच्या आरंभीचा दिवस. ४ जुलुस सनाच्या आरंभीच्या दिवशीं करा- वयाचा उत्सव, समारंभ वगैरे. 'अकबरानें ज्या वेळीं आपला दिन ई इलाही नांवाचा नवीन धर्म प्रचारांत आणला त्यावेळीं नवरोजचा सण सुरू केला.' -ज्ञाको (न) ३८. [फा. नव्रोझ्] ॰वधू-स्त्री. नुकतेंच लग्न झालेली मुलगी; नवी नवरी, 'नववधू प्रिया मी बावरतें ।' -तांबे. [सं. नव + सं. वधू] ॰विद्वेषी- वि. पुराणप्रिय; सनातनी; सुधारणेचा द्वेष करणारा. 'सुधारक आणि नवविद्वेषी असे समाजामध्यें दोन पक्ष उत्पन्न होऊन...' -टि १.३४०. [नव + सं. विद्वेषी = द्वेष करणारा] ॰शिका-खा- वि. १ नुकताच शिकूं लागलेला; (एखाद्या) व्यवहारांत, धंद्यांत नुकताच पडलेला; नवखा. २ (कु.) प्रथमच गरोदर झालेली (स्त्री, जनावर); प्रथमतः लागास आलेलें, फळ धरणारें (फणस इ॰ झाड). ३ अदुभुत; विलक्षण; असाधारण; अपूर्व. [नव + शिकणें] ॰शीक-ख-वि. नुकताच शिकूं लागलेला; नवशिका अर्थ १ पहा. [नव + शिकणें] ॰सर-वि. नवीन; अलीकडचा. -क्रिवि. अलीकडे; नुकतेंच; थोड्या दिवसांपूर्वीं. नवथर पहा. [नव + सं. सदृश] ॰स(सा)रणी-स्त्री. दुरुस्त करणें; नवा दिसेलसा करणें. [नवसरणें] ॰हिंदु-वि. (गो.) पुन्हां हिंदुधर्मांत आलेला; धर्मांतर केलेला (हिंदु); शुद्धीकरण होऊन हिंदु झालेला. 'पणजी येथील न्यायाधिशानें नवहिंदूंनीं जन्मनोंदणीची नोंद न केल्यामुळें खटले भरले.' -के २,१२. ३०. [नव + हिंदु] नवांकित-पु. नवीनच दीक्षा दिलेला शिष्य. 'विश्वनाथ नामा पंडित । खंडित ज्ञानी अखंडित । आशंका खंडोनिया नवांकित । प्रेरिला अंकित उत्तरपंथें ।' -सप्र १०.२९. [नव + सं. अंकित] ॰नवान्न-न. नव- धान्य सर्व अर्थीं पहा. [नव + अन्न] ॰पूर्णिमा-स्त्री. नवें धान्य खाण्यास सुरवात करण्याचा दिवस. हा प्रायः कोंकणांत आश्विन शु. १५ व देशांत माघ शु. १५ हा असतो. कोंकणांत तांदूळ व देशांत गहूं हीं मुख्य असल्यानें कोंकणांत व देशांत वर सांगितलेल्या भिन्न भिन्न तिथींना हा कुळधर्म केला जातो. अन्यत्र नवी, नवें पहा. [नवान्न + सं. पूर्णिमा] नवोढा-स्त्री. १ नवीन लग्न झालेली, नवपरिणीत स्त्री. नववधू. 'सुंदर वनिता प्रिया नवोढा ।' -अमृत ५२. २ अनुपभुक्त स्त्री; अक्षतयोनि; लग्न होऊन अद्याप पुरुषप्राप्ति न झालेली स्त्री. [नव = नव्यानें + सं. ऊढ = विवाहित]

अज्ञातयौवना ajñātayauvanā f S (अज्ञात Unknown, यौवन Youth.) A girl not yet acquainted with the feelings and symptoms proper to puberty.

वि. १ अंकुर फुटलेला; उगवलेला. २ (ल.) स्पष्ट झालेला, दिसूं लागलेला, प्रादुर्भूत. शरीराच्या ठिकाणीं दिसूं लागलेली (तारूण्यावस्था, इ॰). उदा॰ अंकुरित यौवन = वयांत आलेला-ली. [सं.]

अप्राप्तयौवन aprāptayauvana a S (न-ना m f अप्राप्त Unattained, यौवन Youth.) Unadult, adolescent, of immature age.

क्रिवि. वि. अतिशय; फाजील; फार; मनस्वी; बेसुमार; अमर्यादपणें; बहुत; बेहद्द. [सं.] ॰स्वजन पु. निक- टचा, अगदीं जवळचा नातलग; अति प्रीतीचा माणूस. 'दारा पुत्र धन यौवन । बंधु सेवक अत्यंतस्वजन ।'

अत्यंतस्वजन atyantasvajana m S One connected by the most intimate ties: also any person or thing exceedingly precious unto. Ex. दारा पुत्र धन यौवन ॥ बंधु सेवक अ0

न.       मानवी जीविताच्या दोन अवस्था – १. पूर्वावस्था (बाल्य, यौवन) व उत्तरावस्था (प्रौढत्व, वार्धक्य). २. जागृतावस्था व सुप्तावस्था; जागृती–निद्रा. ३. आयुष्याच्या दोन स्थिती – सुख, दुःख. [सं.]

(स्त्री.) हिंदी अर्थ : वसंत, आनंद, यौवन. मराठी अर्थ : प्रफुल्लता, बहर.

ग्रामथिल्लर grāmathillara n (Poetry.) A village pond or pool. Ex. किं गतधवेचें यौवन ॥ किं ग्रामथिल्लरींचें जीवन ॥ अनामिकाचें रम्य सदन ॥.

जोबन jōbana m (यौवन S through H) A breast or bubby (of a woman).

पु. १ (स्त्रीचा) स्तन; कुच; थान. 'तंग चोळी छातीवर जोबन कोवळे रसरसले ।' -होला ८९. २ तारुण्य; ज्वानी. [सं. यौवन; प्रा. जोब्वन; हिं जोबन]

जोम jōma m n (यौवन S) Compactness; thickset or strongknit state; fullness and vigor of make and appearance: also force, power, strength (as the product of compactness of make).

पुन. १ घटमुठपणा; दार्ढ्य; घट्टपणा; शरीराच्या बांध्याचा व चेहर्‍याचा तजेला, भरदारपणा २ शरीरांतील बल; जोर; शक्ति; बळकटी (बांध्याच्या घटमुठपणामुळें). ३ जोर; दम; अवसान [सं. यौवन; प्रा. जोव्वण] जोमांत असणें-१ (माण.) झोकांत किंवा थाटांत असणें २ जोरांत असणें; उत्साह- युक्त असणें. ॰दार-वि. १ घटमुठ; दृढ; आवेशी. २ शक्तिमान; बळकट; जोरदार. ३ दमदार; अवसानयुक्त.

जवान इ॰ पहा. 'अंगीं तारुण्याचा बहर ज्वानिचा कहर, मारिते लहर, मदन तलवार ।' -राला ११३. [फा. जुवान्-नी; सं. यौवन]

(फा) स्त्री० तारुण्य, यौवन.

काय जाळावें, काय जळे kāya jāḷāvē, ṅkāya jaḷē Phrases importing Burn it! rot it! out with it! what can be done with it! Ex. जैसें विगतविधवेचें स्वरूप ॥ यौवन काय जाळावें ॥. Ex. काय जळे दिवसभर अभद्र बोलणें.

कोरडें तप kōraḍē ntapa n Dry, barren, spiritless तप or austere devotion. Ex. जळो जळो त्याचा प्रताप ॥ काय चाटावें को0 ॥ जैसें विंगत विधवेचें स्वरूप ॥ यौवन काय जाळावें ॥.

(स्त्री.) हिंदी अर्थ : नव यौवन. मराठी अर्थ : तारुण्य.

स्त्री.       तारुण्याची आरंभदशा; यौवनारंभ; मुसमुसणारे यौवन.

स्त्री. १ तारुण्यदशा; यौवन; तारुण्याचा भर; ज्वानी २ वसंत ॠतूंत नागवेलीस नवीं फुटण्याची अवस्था; (सामा.) नवी पालवी. 'नवतीची पानें खावयास चांगलीं.' ३ तरुणी. -शर. [नव]

हिंदी अर्थ : यौवन अुमड़ना मराठी अर्थ : वयांत येणें.

यौवन, जवानी, ऐन उमेद, ज्वानी, विशी- पंचविशीचें वय , कोवळे वय, उमेदीचें वय, जीवनाची मध्यान्ह, उमलत्या जीवनाचा काळ, सळसळणाच्या रक्ताचें वय, विषयासक्ततेचीं वर्षे-कालांश, उमडती जवानी, ऐन उमेदीचीं वर्षे, मोरपंखी कल्पनांनीं फुलविलेला जीवनकाळ, जेव्हा स्वप्नांचा सडा पडतो तो काल, ज्या काळांत भावनात्मक क्षुधा मोठी असते, मन सौंदर्य-पिपासु असतें, एक मुलायम स्वप्न, स्वप्निल कालखंड, कांहींहि घातलें तरी शोभून दिसेल असें वय, जीवनांतील मादक भर्जरी सौख्याचे दिवस, गाफील क्षण, तारुण्यांत सारीं सौंदर्ये रमणी-रूपानें प्रतीत होत असतात. युवतिदर्शनानें सारें भाव -विश्व हादरून निघण्याचें वय.

(सं) न० तरुणावस्था, ज्वानी, यौवन.

न. तरुणपण; यौवन; ज्वानी; मनुष्याच्या वयाच्या सोळाव्या वर्षापासून चाळीसाव्या वर्षापर्यंतचा काळ. [सं.] -ण्यावस्था-स्त्री. तरुणपणाची अवस्था; तारुण्य. [तारूण्य + सं. अवस्था = स्थिति]

वि. तरणा; जवान; युवक, बाल्यावस्था संपून प्रौढ दशेला आलेला. [सं] सामाशब्द- ॰पण-न. तारुण्य; यौवन. ॰पिढी-स्त्री. नवी प्रजा; तरुण लोक. 'देशाची उन्नति व्हावयाची असेल तर ती जोमदार तरुणपिढीच्याच हातून.' -टिसू ९६. ॰सूर्य-पु. मध्यान्ह; मध्यान्हकाल [तरुण + सूर्य] -णास्थि- स्त्रीन. कोमलास्थि; मृद्वस्थि [तरुण + अस्थि = हाड] तरुणी-स्त्री. तरणी; तरुण स्त्री. युवती; सोळावर्षांपासून बत्तीस वर्षांपर्यंतच्या स्त्रीला तरुणी म्हणतात. -योर १.१३०.

वि. १ गेलेला; गत. २ वेगळा केलेला; वियुक्त. ३ (समासांत) ज्याचें गेलेलें आहे असा. जसें-विगतैश्वर्य = ऐश्वर्य गेलेला; विगत-स्त्री-संपत्ति-प्राण-मत्सर-काम; विगतक्रोध, विगतधवा. गत शब्द पहा. [सं.] ॰विधवा-स्त्री. (शुद्ध प्रयोग विगतधवा). (काव्य) विधवा स्त्री. 'कोरडें तप । जैसें विगत विधवेचें स्वरूप । यौवन काय जाळावें ।' ॰विषय-वि. विरक्त; वैराग्यशील. 'जयजय देव सकळ । विगतविषयवत्सल ।' -ज्ञा १८.३. [सं.] ॰विषयवत्सल-वि. विषयवासना दवडलेल्यांचा कैवार घेणारा. [सं.] ॰श्रीक-वि. १ भिकेस लागलेला; विपत्ती- प्रत पावलेला. २ दुर्दैवी; हतभाग्य; अकृतार्थ. [सं. वि + गत + श्री]

विगतविधवा vigatavidhavā f (Poetry. An incorrect formation but of constant occurrence. विगत Departed, विधवा Female bereaved of her husband.) A widow. Ex. कोरडें तप ॥ जैसें विगतविधवेचें स्वरूप ॥ यौवन काय जाळावें ॥; also तरिं विगतविधवेसिं जारण ॥ तेचि गर्भस्थानीं मी पावों ॥.

वि. १ नवीन; नूतन; अस्तित्वांत येऊन फार दिवस झाले नाहींत असा. २ (एखाद्या कार्यांत, व्यवहारांत, धंद्यांत) नवशिका; अनभ्यस्त; (नवशिक्या माणसास अनुलक्षून) अंग- वळणी न पडलेलें (त्याचें कार्य). 'या कामांत तो नवा आहे आणि हें कामहि त्यास नवें आहे.' ३ उपयोग इ॰कानीं मलिन, अस्ताव्यस्त, जर्जर, जुना न झालेला. 'ही शालजोडी नवी आहे.' ४ अभूतपूर्व; अपूर्व; अपरिचित; अदृष्टपूर्व. 'आज नवें झाड पाहिलें' 'आज यांनीं नवाच श्लोक म्हटला.' ५ न उपभोगिलेला, उपयोगिला गेलेला. 'ही स्त्री अझून नवी आहे कोणी भोगिली नाहीं. ६ नुकतीच ज्यानें (कार्याचीं, कारभाराचीं) सूत्रें हातांत घेतलीं आहेत असा (कारभारी, त्याचा कारभार) -शास्त्रीको. ७ तरुण. नव पहा. [सं. नव; प्रा. नवओ; सिं. नओ; हिं. नया; फ्रें. जि. नेवो] (वाप्र.) ॰जुना करणें-जुना बदलून नवा घेणें, करणें (करारनामा, हिशेब, करार, अंमलदार इ॰). ॰जुना होणें- नवीनपणा, नवखेपणा नाहींसा होणें; परिचित होणें; वहिवाटला जाणें. नवीजुनी ओळख-स्त्री. पुन्हां नव्यानें करून घेतलेला, नवा केलेला जुना परिचय. नवीजुनी सोयरीक-स्त्री. पुन्हां नव्यानें जोडलेला (एखाद्या व्यक्तीचें मरण इ॰सारख्या कांहीं कारणामुळें तुटलेला) संबंध, सोयरीक. नवी नवती-स्त्री. नव- यौवन; तारुण्याचा भर; ऐन ज्वानी; नवनवती पहा. नवी नवरी- स्त्री. १ नुकतेंच लग्न झालेली मुलगी. २ (उप.) स्वाभाविकपणें जी गोष्ट माहीत असायला पाहिजे ती माहीत नसलेला, माहीत नसल्याचा आव आणणारा, लाजाळु मुलगा, मुलगी. नवी नवाई, नवी नवा(व्हा)ळ, नवी नवलाई, नवी नवाळी-स्त्री. १ नव्यानें, नुकतेंच निघालेलें (प्रतिवर्षीं होणारें) धान्य, फळ इ॰; नवान्न. ' हे पेरू पाठवायाजोगे नव्हेत परंतु नवीनवाळ म्हणून पाठवावे.' २ वर्षाच्या नवधान्याच्या, नवीन, अपूर्व व सुंदर वस्तु. नवें जग-न. अमेरिका व ओशियानिया हीं दोन खंडें. यांचा शोध अलीकडेच लागल्यानें त्यांस हें नांव आहे. नवेंजुनें-न. १ (राज्य इ॰कांत) जुने अधिकारी काढून नवीन नेमण्याचा प्रकार. २ जुन्या वस्तू देऊन नवीन घेण्याचा, परस्पर बदलण्याचा प्रकार. नवें टाकणें-(ना.) नवीन उपक्रम सुरू करणें; दीर्घकालानंतर एखादी गोष्ट करणें. नव्या उमेदीचा-वि. तारुण्याच्या जोमानें, उत्साहानें व महत्वाकांक्षांनीं परिपूर्ण; (अजून) जगाचे कटु अनुभव ज्याला आले नाहींत असा उत्साही व महत्वकांक्षी (तरुण मनुष्य). नव्याची पुनव-स्त्री. आश्विनांतील व माघी (मार्गशीर्ष-शास्त्रीको?) पौर्णिमा; नवान्नपूर्णिमा पहा. नव्याच्यानें, नव्यानें-क्रिवि. प्रथमच; नवीन म्हणून. 'या रणपटु योद्ध्याची ओळख आमच्या स्वराज्या- वरील कादंबऱ्या वाचणारांना नव्यानें करून देण्याची आवश्यकताच नाहीं. ' -स्वप ५९. नव्याजुन्याचा मेळ-नवे आचार, नवे विचार त्यांचें सार व जुन्या आचारविचारांचा विचार करून योग्य असेल तें घेऊन ऐक्य करणें. नव्या(वे)ताण्याचा-वि. १ विणून तयार होऊन फार दिवस झाले नाहींत असें (वस्त्र इ॰). २ अशा वस्त्राचें सूत इ॰म्ह॰ १ नवें नवें जेवी सवें = पाहुणा नवीन आहे तोंपर्यंत घरमालक त्याला बरोबर पंक्तीला घेऊन कांहीं दिवस जेवतो, पुढें परिचय झाल्यावर मात्र हेळसांड व्हावयास लागते. २ नवें नवें नि खाटल्याभवतें भवें. ३ नवी विटी नवें राज्य, नवी विटी नवा डाव. (विटीदांडूच्या खेळांत विटी बदलून नवी घेतली तर सर्वच बदलतें त्याप्रमाणें) = एखाद्या कारभारांत नवीन कारभारी आला तर त्याचें सर्वच तंत्र नवीन असतें. ४ जुने डोळे आणि नवे चाळे, तमाशे. ५ नवां दिवशीं नवी विद्या. ६ नव्याचे नऊ दिवस = कोण- तीहि गोष्ट नवी आहे तोंपर्यंत (कांहीं दिवस) लोक तिचें कौतुक करितात. त्या वस्तुचा नवेपणा व लोकांचें कौतुक फार दिवस टिकत नाहीं. सामाशब्द- ॰आडसाली-वि. उंसाचा एक प्रकार. नवीन लागवड केलेला एक वर्षाआड पीक देणारा ऊंस. ॰करकरीत-वि. अगदीं नवा; पूर्णपणें नवा; कोरा करकरीत; करकरीत पहा. ॰तरणा-तरणाफोकवि. जवानमर्द; ज्वानींत असलेला; तारुण्याच्या भरांत असलेला (पुरुष). ॰नूतन-वि. अगदीं नवा; कोरा करकरीत. [नवा + सं. नूतन = नवा]

सना. १ कशाचा? कसला? कोणता? 'आनृण्य न जोडावें तरि आम्ही अर्थ जोडिला काय' -मोभीष्म १२.६०. 'प्रसाद मग काय तो जरि निवरिना लाघवा ।' -केका ६६. २ जें; जें काय. 'तो काय देईल तें घेऊन ये.' ३ किती मोठा; केवढा; 'हा काय हो मूर्ख ।' 'दुःखामयेंचि सरलें, सुख काय सांगें ।' -वामन स्फुटश्लोक ६९, (नवनीत पृ. १४१.) ४ (गो.) मुळींच; कांहीं सुद्धां. 'पांचा नळांत जेव्हां काय दिसे- नाचि भेद लव तीस' -मोवन. ४.७१. 'लोभ केलिया कायही नुरे' -नरहरी गंगाधररत्नमाला ३४. (नवनीत पृ. ४२०). ५ तुच्छतादर्शक. 'हा काय रत्नभोक्ता मारू अनुताप पावुनी हाका ।' -मोआदि ३२.१७. 'जिउबा बोले गर्जून मोगल काय आणिला जिन्नस ।' -विवि ८.४.८०. ६ एखाद्या समुच्चयांतील निरनिराळ्या वस्तु, किंवा निरनिराळे प्रकार दाखविणारें सर्वनाम. 'सजगुरा काय, जोंधळा काय, गहूं काय, जो जिन्नस पाहिजे तो आहे.' ७ द्विरुक्ति (काय काय); संख्याविस्तार, भेद याबद्दल आश्चर्य दाखविण्या- साठीं, एखाद्या पदार्थाचा विशेषपणा किंवा भिन्नपणा दाखविण्या- साठीं. 'मी कायकाय त्याचे गुण सांगू?' 'त्यानें काय काय तुला सांगितलें किंवा कायकाय पदार्थ तुला दिले. म्ह॰ १ (गो.) कांय दीस सुनेचे कांय दीस मायेचे = कांहीं दिवस सुनेचे कांहीं सासूचे. २ काय करूं कसें करूं = कांहींच न सुचणें. ॰एक-कांहीं; किती; कोणी; कित्येक. 'काययेक उपजतां मरती' -तुगा ७२५. ॰क- कांहीं एक; कोणतें. 'दिनानाथ द्वारकाधीश साह्य जरी तरी कायक न करी' -राला ११. ॰गे बाई तरी-क्रिवि. (बायकी)एक वाक्प्रचार. (आश्चर्यदर्शक). ॰की-कोण जाणें; ठाऊक नाहीं अशा अर्थाचें उत्तर. 'माझा बैल इकडून गेला काय? उत्तर:-काय कीं.' ॰जाणें-कोण जाणतो? कोणाला ठाऊक? कोण सांगेल? (अशिष्ट लोकांत हा प्रयोग रूढ आहे.)' ॰जाळणें-(निरुप- योगी, कुचकामाच्या वस्तूस अनुलक्षून एक वाक्प्रचार) काय उपयोग? काय जाळावें (जळे) नेऊनि ' -दावि २१०. 'जैसें विगत विधवेचें स्वरूप । यौवन काय जाळावें ।' 'काय जळ्ळें दिवसभर अभद्र बोलणें?' ॰तो-(तिरस्कारदर्शक) कःपदार्थ; यःकश्चित. ॰माय-(कु.) कांहीं [काय द्वि. कांहीं बाही] ॰म्हणून-कशाकरितां ॰लें-ह्यलें-(ना.) कशाला? कशाकरितां? कां म्हणून? ॰शी-सी-सें-कितीशी? कोणती? कशाची? काय होय? कशाचें? कशाला? क्षुद्रतादर्शक; कःपदार्थ. 'दयानिधी तुम्हां- पुढें जनकथा अशा कायशा ।' -केका २६. 'इतरांची शक्ति कायशी ।' -दावि ४०५. 'ब्रह्मविद्येची गोष्टी । त्यांसी कायसी ।' -विपू १. ५७. 'तया साम्यता कायसी कोण आतां' -राम ६०. 'समर्था- घरीं कायसें उणें' -दावि २१. ॰सया-कशाला? कशाचें? 'सांगा कवण तें ब्रह्म । कायसया नाम कर्म ।' -ज्ञा ८.२. ॰सा- वि. १ (अनिश्चितार्थीं) एखादी गोष्ट निश्चित न आठवतां तिची साधारण आठवण असतां योजतात. 'त्यानें कायसा निरोप सांगितला होता पण मी विसरलों.' २ कशासारखा. ३ कशाचा. 'जनीं मूर्ख हो बोल कायसा आतां -दावि १७८. ४ कशासाठीं? कशाकरितां? काय फायद्याचा? काय उपयोग? 'तेथें कायसा या ग्रंथाचा उद्यम ।' -विपू ७.१५४. ॰साच-वि. कसाचसा; कसासाच; बरोबर वर्णन करतां येत नाहीं असा, अशासारखा; चमत्कारिक; आश्चर्य उत्पन्न करणारा. ॰साठीं-(व.) कशा- साठीं. ॰सें-न. कांहींसें. 'असेंच कायसें तुम्हीं म्हणाला होता खरें!' -अस्तंभा ६६. ॰सेसें-क्रिवि. कांहीं तरी एक. मुलांसाठीं बाईसाहेबानीहि कायसेसें केलें आहें.' -कोरकि २६. ॰सेना -नी-नें-कशानें; कोणत्या कारणानें. 'कायसेनी पाहुणेरु क्षीर- सागरा ।' -ज्ञा १०.११. 'तें तूं म्हणसी कायसेन । ऐक सांगेन उद्धवा ।' -एभा २९.८३६. ॰होय-काय पर्वा आहे? काय उपयोग आहे? 'आंधळ्याला बगीच्या काय होय.' -नि ५१०.

पु. १ गांव; खेडें. २ (संगीत) सप्तस्वरांतील मुख्य तीन अवधी. याचे प्रकार तीन-षड्जग्राम, मध्यमग्राम व गांधारग्राम. सात स्वरांचा समूह. (इं.) गॅमट. ३ गांवांतील प्रमुख किंवा माननीय माणूस. ४ अरेराव, कचाट्या, जरब बस- विणारा, काचाटींत धरणारा माणूस. 'तो कसला ग्राम त्याज बराबर भांडून तुझा परिणाम लागणार नाहीं.' ५ जमाव; समु- दाय. 'मुतेहिना ऐसा वागे । ग्राम कर्मेंद्रियांचा ।' -यथादि ३. ९२. (समासांत) इंद्रिय-गुण-पुण्य-भूत-स्वर-ग्राम. 'इंद्रिय- ग्रामावरी येणें नाहीं ।' -ज्ञा ५.१०५. [सं.] सामाशब्द- ॰कंटक-कुठार-पु. चहाड्या, निंदा, त्रास, तंटे इ॰ लावणारा; गांवगुंड; गांवची पीडा, ब्याद; दुष्ट, वाईट माणूस. ग्रामकी-स्त्री. गांवजोशी किंवा पाटील इ॰ चें काम; गांवकी. ॰कूळ- केसरी-सिंह-पु. १ (ल.) गांवांतील कुत्रे. 'इया ग्रामसिं- हाचिया ठायीं.' -ज्ञा १३.६८०. २ (ल.) भेदरट माणूस. ॰खर्च-पु. १ गांवचा खर्च. २ फुकट किंवा विनाकारण खर्च; ज्याचा मोबदला नाहीं असा खर्च. ॰जोशी-ज्योतिषी-पु. गांवचा जोशी, हा पंचांग सांगणें, पत्रिका पहाणें, मुहूर्त काढणें इ॰ कामें करतो. 'आधीं होता ग्रामजोशी । राज्यपद आलें त्यासी । त्याचें हिंडणें राहीना । मूळ स्वभाव जाईना ।।' -तुगा. ग्रामज्य-न. ग्राम्य; मैथुन; सुरत क्रीडा. 'ग्रामज्य आठवे चित्तीं ।' -दा २.५. २८. ग्रामणी-पु. १ (काव्य, विद्वानांचें संभाषण) पाटील; गांवचा मुख्य. २ (लौकिक) गांवगुंड, चावट, वाईट, कुटाळ्या, पीडादायक माणूस; ब्याद. 'रामनामें विव- र्जित । ग्रामणीं बोलिजे तें ग्राम्य गीत ।' -एभा ८.१६९. ३ गांवचा महार. -स्त्री. कुटाळकी; गांवकी. ग्रामिणी पहा. 'आनित्य ग्रामणी मस्ती सदा ।' -दा २.३.६. -वि. मुख्य; श्रेष्ठ; प्रमुख. ग्रामणीक-न. हरामखोरपणा; ग्रामणी, ग्रामिणी पहा. 'तरी जी पाहतां हेंहि ग्रामणीक । दिसोनि येतसे कीं निष्टंक ।' -सादि १२.२.१०८. ग्रामण्य-न. १ मुख्यतः जातीसंबंधींचा किंवा इतर गांवकीचा तंटा, खटला. २ बहिष्कार. ३ जातीच्या खट- ल्यासंबंधीं चौकशीसाठीं भरणारी ग्रामसभा; जातगंगा. ॰त्रय- न. (संगीत) ग्राम अर्थ २ पहा. ॰थिल्लर-न. गांवांतील लहा- लसें तळें, डबकें. कीं गतधवेचें यौवन । कीं ग्रामथिल्लराचें जीवन ।' ॰दुर्गा-स्त्री. गांवची कुलदेवी, भवानी; ग्रामाधिका- रिणी देवता. ॰देऊळ-न. गांवांतील सार्वजनिक देऊळ. ॰देव- देवता-दैवत-पुस्त्रीन. १ ग्रामधिकारी-रिणी; गांवचा कुल- देव-देवी. २ या देवतेच्या खर्चास इनाम दिलेली जमीन, उत्पन्न; ग्रामदेवीची जमीन. ॰धर्म-पु. गांवचे धार्मिक विधी, नियम, चालीरिती इ॰ परंपरेनें चालत आलेला गांवचा धर्म. ॰नेत्र-न. (ल.) महार; गांवचा जागल्या. ॰पंचायत-सभा-संस्था-स्त्री. गांवची सर्व व्यवस्था पाहणारी संस्था. खेड्यांतील म्युनिसिपालटी; ग्रामस्वराज्य. ॰पशु-पु. माणसाळलेलें जनावर. ॰बिंदुटी-स्त्री. खेड्यांतील गल्ली, बिदी. 'तव ते गोधनें ग्रामबिंदुटी । अपार मौळी असती चव्हाटी ।' -नव १३.११५. ॰याजक-पु. गांवचा उपा- ध्याय; ग्रामोपाध्याय. ॰लेखक-पु. कुळकर्णी. 'ग्रामलेखक ते स्थळीं ।' -निमा (आत्मचरित्र १.१०१.) ॰सूकर-पु. गांवडुक्कर. ॰स्त-स्थ-वि. गांवांत राहणारा; गांवचा रहिवासी; गांवकरी. 'ऐसें बोलून ग्रामस्तानें.' -नव १०.१६३. 'आतांच भोगूं तरी हे पहाट । ग्रामस्थ येतांचि भरेल हाट ।' ग्रामाचार-पु. ग्रामधर्म पहा. ग्रामांतर न. १ दुसरें गांव. २ आपलें गांव सोडून परगांवीं जाणें. ग्रामाधिकार-कारी-पु. गांवासंबंधीं अधिकार; तो गाजविणारा माणूस; अधिकारी; गांवकामगार. ग्रामाधिपति-पु. पाटील 'ग्रामाधिपतिरूपें श्रीरघुवीरें जाण ।' -सप्र २.३४. ग्रामिणी- स्त्री. हरामखोरी; चहाडी इ॰ ग्रामणीक पहा. ग्रामोपाध्याय- पु. गांवचा उपाध्याय; ग्रामजोशी; ग्रामयाजक पहा. ग्राम्य- वि. १ खेड्यांत झालेला, जन्मलेला; गांवांत उत्पन्न झालेलें किंवा गांवासंबंधीं. २ गांवठी; गांवराणी; गांवढळ; खेडवळ. ३ माण- साळलेला (पशु) याच्या उलट रानटी. ४ लागवडीनें उत्पन्न केलेलें (शेतीचें उत्पन्न); याच्या उलट आपोआप झालेलें. ५ प्राकृत व इतर देशी (भाषा); याच्या उलट संस्कृत. ६ प्रापंचिक; संसारी; याच्या उलट वन्य = जंगलात राहणारा. ७ अश्लील; अशिष्ट; असभ्य. ८ अतिशय विषयासक्त. ग्राम्यगीत-न. १ अश्लील पद, लावणी. २ खेडवळ गाणें, पवाडा इ॰ ग्राम्यधर्म- संभोग; ग्रामज्य पहा. ग्रामस्त्री-स्त्री. वेश्या; रांड. 'ग्राम्य- स्त्रियांचे संगतीं जाणें ।' -एभा ८.१३९. ग्राम्यालाप-पु. १ खेडवळ गप्पागोष्टी. २ लावणी; शृंगारपर कविता. [सं.]

वि. १ अनार्द्र; शुष्क; जलहरित; आर्द्रताविरहित. 'ते रेड भरतही तसा रडे जोंवरी नयन होति कोरडे ।' -वामनभरत भाव १६. म्ह॰ कोरड्याबरोबर ओलेंहि जळतें = अपराध्याबरोबर निरपराधी गरीबहि चिरडला जातो. २ नुसतें; कोरड्यास बरोबर कांहीं नसलेलें; दूध, दहीं, वगैरे पातळ पदार्थांचें कालवण नस- लेलें (अन्न). ३ नक्त (जेवणाशिवाय मजूरी); उक्ते. 'मला कोरडे तीन रुपये मिळतात.' ४ (लक्षणेनें निरनिराळ्या ठिकाणीं हा शब्द योजतात. -जसे) औपचारिक; शुष्क; पोकळ; वर- कांती; निष्फळ; बिनहंशिलाचा; बिनफायद्याचा; निरर्थक; ओला (विशेषतः ओलाव्याचा) याच्या उलट. 'किं वेदांतज्ञाना- वांचून । कोरडी व्यर्थ मतिशून्य।' 'बारा वर्षें पढत होतों परंतु कोरडा.' कोरडा-आदर, मान, प्रतिष्ठा-ममता-बोलणें-व्यवहार -श्रम इ॰ पहा. ५ व्यर्थ, फुकट. 'हिंडणवारा कोरडा । तैसा जया' ज्ञा १३.६८९. 'कांहीं लाभावाचून कोरडी खटपट कोण करतो.' ६ (ल.) वांझ. म्ह॰ 'कोरड्या अंगीं तिडका, बोडक्या डोईं लिखा.' सामाशब्द- ॰अधिकार-पु. १ नुसता पोकळ, नांवाचा अधिकार. २ बिनपगारी अम्मल, हुद्दा; बिनावेतन काम. ॰अभि- मान-पु. पोकळ मिजास; रिकामा डौल; अज्ञानी अहंकार. ॰आग्रह-पु. वरवरचें आमंत्रण; इच्छा नसतांनां बाह्यात्कारें बोला- वणें. पैठणी आग्रह. ॰आदर-पु. औपचारिक सन्मान. मनांत कांहीं पूज्यभाव नसतां बाह्यात्कारें केलेला गौरव. (विवाहादि समारंभांत) शाब्दिक सन्मान. ॰खडक-पु. १ अतिशय कठिण, टणक खडक. खडक पहा. २ (ल.) अडाणी. ३ कोरडा पाषाण पहा. ॰टांक-वि. (अतिशयितता व्यक्त करण्यासाठीं) अतिशय शुष्क, कोरडी (नदी, विहीर, तलाव वगैरे). [कोरडा + टांक = बिंदु, कण] ॰डौल-पु. रिकामा दिमाख; खोटा बडिबार, मोठेपणा. ॰दरमहा-पगार-मुशारा-पु. नक्त वेतन (जेवणाशिवाय) ॰द्वेष-पु. विनाकारण मत्सर. ॰धंदा-पु. आंत बट्याचा, बिन नफ्याचा उद्योग. ॰पाषाण-पु. १ कठीण, ठणठणीत दगड. २ (ल.) उपदेशाप्रमाणें आचरण न करणारा असा माणूस; चांगल्या गोष्टीचा परिणाम न झालेला माणूस. म्ह॰ लोकां सांगे ब्रह्मज्ञान । आपण कोरडा पाषाण. ॰ब्रह्मज्ञानी-वि. भोंदू; ढोंगी. स्वतः ब्रह्मज्ञानाचा अनुभव नसलेला पण लोकांना त्याचा उपदेश करणारा मनुष्य. ॰मान-पु. पोकळ, रिकामा, काम न करतां मिळणारा, दिलेला मान; कोरडा-आदर पहा. ॰विचार-पु. १ निष्फळ, निरर्थक चौकशी शोध. २ निष्क्रिय बडबड, विचार. ॰विश्वास-पु. वरवरचा विश्वास. ॰व्यवहार- पु. १ कोरडा धंदा पहा. २ रिकामा, निष्कारण उद्योग. ॰सत्कार- पु. १ पोकळ, वरवर सन्मान. २ गैरफायद्याचा मानमरातब; निर- र्थक बडेजाव. ॰सा-वि. वाळल्याप्रमाणें; शुष्कप्राय. ॰स्नेह-पु. वरवरची प्रीति; पोकळ मैत्री. कोरडेकष्ट ॰श्रम-पु. (अव.) विनाफायदा, निरर्थक श्रम; व्यर्थ मेहनत. कोरड्या टांकाचा हिशेब-हिशोब-हिसाब-पु. ज्यांत यत्किंचितहि फेरबदल करण्यासाठीं लेखणीचा टांक शाईंत बुडविला गेला नाहीं असा स्वच्छ, शुद्ध, बिनचुक लिहिलेला जमाखर्च, तक्ता; चोख हिशेब. (क्रि॰ देणें; करणें) ॰कोरड्यास-ला, कोरडेशास-ला, कोरड्याशास-ला-क्रिवि. (कोरडा-याचें विभक्तीरूप) भाकर इत्यादि कोरडी खाववत नाहीं म्हणून त्याबरोबर धेण्या. करितां (तूप, वरण वगैरे पातळ कालवण); तोंडी लावण्यास (गो.) कोरड्याक, -न. कालवण; तोंडीलावणें. 'आज कोरड्याशास काय केलें ? -कढी केली, भाजी केली.' कोरडी-वि. शुष्क; वाळलेली; कोरडा पहा. सामाशब्द- ॰आग-स्त्री. भयंकर मोठी आग. याचे उलट, ओली आग = अतिवृष्टीनें होणारें नुकसान. म्ह॰ कोरडी आग पुरवते पण ओली आग पुरवत नाहीं. = पाठीवर मारलेलें चालतें पण उपासमार झालेली सोसवत नाहीं. ॰ओकारी-स्त्री. १ घशांत बोटें घालून मुद्दाम काढलेली ओकारी. सकाळीं तोंड धुतांना घशांत बोटें घालून काढलेले खाकारे. (क्रि॰ देणें; काढणें). २ ओकारी येतेसें वाटणें. (क्रि॰ येणें). पोटांत ढवळल्याप्रमाणें होऊन मळमळ सुटते आणि थुंकी पडते, हृदयांत पीडा होते, ओकारी येते परंतु अन्न पडत नाहीं, अशा वेळीं म्हणतात. -योर १.२७७. ॰सवाशीण-स्त्री. जेवणाखेरीज ओटी भरून कुंकू लावून जिची बोळवण करतात अशी सवाशीण. ब्राह्मणेतरांच्या घरीं अशी ब्राह्मण सवाशीण बोलावितात. ॰किटाळ-स्त्री. १ (शब्दशः) कोरडी ठिणगी. २ (ल.) तोहंमत; आळ. (क्रि॰ घालणें; उठवणें; घेणें). ॰किरकिर-स्त्री. विनाकारण कटकट, तक्रार, पिरपीर, भुणभुण; निष्कारण त्रास. ॰खाकरी-स्त्री. कोरडी ओकारी पहा. (क्रि॰ देणें, काढणें) [खाकरणें] ॰चाकरी-स्त्री. १ वेतन, मजुरी घेतल्याशिवाय चाकरी; निर्वेतन सेवा. २ रोख पैसा घेऊन जेव- णाशिवाय चाकरी; कोरडा दरमहा. ॰जांभई-जांभळी-स्त्री. श्रमामुळें आलेली (झोंपेमुळें नव्हे) जांभई. ॰दारू-स्त्री. वाय. बाराची दारू; वायबार. ॰प्रतिष्ठा-स्त्री. औपचारिक मानसन्मान. हातीं पैसा नसतां अगर अंगांत कर्तबगारी नसतां मिरवलेला डौल. कोरडा मान पहा. ॰भिक्षा-स्त्री. तांदूळ, गहूं, वगैरे धान्याची भिक्षा (शिजविलेलें अन्न, माधुकरी शिवाय). ॰ममता-माया- स्त्री. वरकांती दाखविलेलें प्रेम; लोकाचारास्तव दाखविलेला सभ्यपणा. ॰मेजवानी-स्त्री. अन्नाशिवाय मेवामिठाईंची आणि फळफळावळीची मेजवानी; उपहार. ॰मैत्री-स्त्री. वरवरचें प्रेम; अंतःकरणापासून प्रेमनाहीं अशी मैत्री. -ड्या गाथा-स्त्री. अव. बनावट बातम्या; भुमका; कंड्या. [कोरडी + गाथा] कोरडें-वि. वाळकें; निष्फळ; शुष्क. कोरडा-डी पहा. सामाशब्द- कोरडें खाणें-आवश्यक वस्तूंचा अभाव भासणें; आवश्यक म्हणून इच्छिणें त्यामुळें त्रास होणें (निषेधार्थीं रचना). 'मी काय त्यावांचून कोरडें खातों' = तें नाहीं म्हणून माझें नडतें कीं काय ? ॰अंग- न. वांझपणा; वांझ कूस. ॰काम-न. १ विटाळशेपणीं व पांचवे दिवशीं न्हाऊन शुद्ध होण्यापूर्वीं करावयाचें काम. 'चौथ्या दिवशीं बायका कोरडे काम करतात.' २ वेळ घालविण्याकरितां केलेलें सटरफटर काम. ॰तप-न. श्रद्धाहीन, भक्तिहीन तपश्चर्या, आरा- धना. 'जळो जळो त्याचा प्रताप । काय चाटावें कोरडें तप । जैसें विगतधवेचें स्वरूप । यौवन काय जाळावें ।' ॰बोलणें, भाषण-न. वरकांती, मनापासून नव्हे असें भाषण, बडबड. ॰ब्रह्मज्ञान-न. आचरण नसतां सांगितलेला वेदांत, परमार्थविद्या; बकध्यान; भोंदूपणा, ढोंग. ॰वैर-न. निराधार द्वेष, मत्सर. ॰वैराग्य-न. विषयाचा खरा तिटकारा आल्याखेरीज दाख- विली जाणारी पोकळ विरक्ति; साधूपणाचें ढोंग; निवृत्तिमार्गाची बतावणी. ॰सुख-न. उपभोगाशिवाय सुख; नांवाचा आनंद. कोरडया अंगीं तिडका-१ गर्भ नसतां बाळंतपणाच्या वेदना भासविणें. २ ढोंग; भोंदूपणा.